Keuzevrijheid (3)<>

(g.l.t. 5 min.; links: 5 min.)

Ook al zijn er tal van onderzoeken die aantonen dat mensen moeite hebben met grote hoeveelheden keuzemogelijkheden, toch kiest de overheid ervoor die mogelijkheden alleen maar uit te breiden. Om dat te realiseren geeft de overheid steeds meer sectoren uit handen en laat het over aan de marktwerking. De tijd zal leren of dit een goede keuze is geweest. Ondertussen borrelen er geluiden op die aangeven dat mensen inderdaad de nodige moeite hebben met al die keuzes. De vraag moet misschien zijn: hebben mensen moeite met een overdaad aan keuzes of hebben ze moeite met de verkregen vrijheid?

Op dat laatste kom ik nog wel eens terug. Wat betreft het eerste: het idee dat keuzevrijheid alleen mogelijk is als er grote hoeveelheden keuzemogelijkheden zijn, leidt hier en daar tot het kode-effect. Het is het soort stress dat we ook kennen van de hier vaker beschreven mahsro-code. Mahsro staat voor mijn arme harde schijf raakt overbelast. De enorme aantallen codes die we kennen zijn niet meer te onthouden en waar codes het de mens makkelijker moeten maken, is het juist die grote hoeveelheid codes die weer tot ongemakkelijke bijverschijnselen leidt (van je pincode plotseling vergeten tot niet herkend worden door een bepaalde instantie als je je sofinummer niet weet).

Het kode-effect (kiezen-of-delen-ergernissen) is iets soortgelijks. Er moet gekozen worden uit zorgverzekeringen, telefoonmaatschappijen, energiebedrijven, kabelaanbieders, internetproviders, pensioenverzekeraars, informatienummers en postbestellers. En we hadden al de keuze uit grote hoeveelheden wasmiddelen in de supermarkt, zenders op de televisie en jawel, testjes, adviesburo's en kursussen die ons helpen keuzes te maken.

Kortom: ooit hadden we slechts de keuze uit het aantal wegen die naar Rome leidden, nu weten we de weg niet meer in het bos van keuzes. We worden gedwongen (!?) meer tijd aan de meest uiteenlopende keuzes te maken en dat leidt tot keuze-stress.

En hoe reageert de kiezer daar op? Hij beperkt de vrijheid! Men kiest bijvoorbeeld niet voor de nieuwe mogelijkheden, maar voor de bekende weg. Zo bleven aardig wat mensen bij hun oude zorgverzekering toen de vrijheid werd gecreëerd makkelijk over te stappen naar een andere. Of men laat de keuze over aan een ander. Aan de adviseurs, de mening van de buurman of de reclame.

Toch kiezen maar erg weinig mensen ervoor de keuzemogelijkheden drastisch in te perken. De weerzin tegen en angst voor de dwangmatige eenheidsworst die we aan communistische dictaturen toekennen is groot. Terwijl we bij de aankoop van de nieuwe zomerkleding telkens weer door twijfel overmand worden, dankzij het grote aanbod, willen we toch niet allemaal in hetzelfde Mao-kostuum rondlopen, zoals dat in China lang de verplichte dracht was.

En daarmee brengen we onszelf in de keuze-spagaat. De hang naar vrijheid veroorzaakt het ultieme dilemma. Wat willen we aan de overheid over laten en wat willen we zelf regelen? Waarom moeten er 12 soorten jam in de supermarktschappen staan terwijl we diep in ons hart drie soorten meer dan genoeg vinden? Waarom kiezen we voor vrijheid van keuzes, terwijl diezelfde vrijheid soms ten koste gaat van ons welzijn?

Misschien is een drastische beperking van keuzemogelijkheden wel beter. Maar ja, wie zijn dan degenen die mogen kiezen welke beperkingen dat moeten zijn? De overheid? Het bedrijfsleven? Wijzelf?

De redaktie hier kan maar niet kiezen. U wel? Of bent u inmiddels ook slachtoffer van het kode-effect?

(Lezenswaardige achtergrondinformatie: wetenschapper Arno Riedl, die zich afvraagt of grote keuzevrijheid wel bijdraagt aan het welzijn van de mensen).